O‘zbekiston Prezidenti saylovi: Saylov kampaniyasining muhim bosqichi
Yetti yil oldin O‘zbekiston rivojlanishning yangi bosqichiga qadam qo‘ydi. O‘tgan davr ichida jamiyatning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy hayotining barcha sohalarini qamrab olgan ko‘plab tub islohotlarni amalga oshirishga muvaffaq bo‘ldi.
Shu bilan birga, eng muhim yo‘nalishlar qatoriga inson huquqlari va erkinliklarining keng doirasini ta'minlashga, ijtimoiy-siyosiy hayotni liberallashtirishga, OAV erkinligiga qaratilgan demokratik o‘zgarishlar kiritildi, bu Konstitutsiyaning yangi tahririda o‘z aksini topdi. Ushbu islohotlar milliy saylov qonunchiligini yangilashga imkon berdi, bu esa saylovlarni yangi darajada o‘tkazishga imkon beradi.
Ma'lumki, saylov jarayonining asosiy bosqichlari qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi: saylovlarni tayinlash, tashkiliy va texnologik asoslarni shakllantirish, nomzodlarni ko‘rsatish va ro‘yxatdan o‘tkazish, tashviqot, ovoz berish, natijalarni aniqlash va ularni qonuniylashtirish.
Nomzodni ko‘rsatish huquqi: bu qanday amalga oshiriladi
O‘zbekiston Respublikasi Saylov kodeksining 37-moddasiga muvofiq siyosiy partiyalar O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzod ko‘rsatish huquqiga ega.
62-moddaga muvofiq siyosiy partiya O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan saylov kampaniyasi boshlanganligi e'lon qilingan kundan kamida to‘rt oy oldin ro‘yxatdan o‘tkazilishi sharti bilan nomzodlarni ko‘rsatish huquqiga ega.
Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan beshta siyosiy partiya rasmiy ro‘yxatdan o‘tgan: O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi, "Adolat" sosial-demokratik partiyasi, "Milliy tiklanish" demokratik partiyasi, O‘zbekiston Liberal-demokratik va Ekologik partiyalari.
O‘zbekiston Respublikasi Saylov kodeksi siyosiy partiyalar O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida ishtirok etish uchun taqdim etishi kerak bo‘lgan hujjatlar ro‘yxatini belgilaydi. Shunda, 63-moddaga muvofiq siyosiy partiya saylovda ishtirok etish uchun Markaziy saylov komissiyasiga quyidagilarni taqdim etishi kerak:
• partiya rahbari tomonidan imzolangan saylovda ishtirok etish to‘g‘risidagi ariza;
• O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining siyosiy partiyani ro‘yxatga olish to‘g‘risidagi axborotlarni o‘z ichiga olgan ma'lumotnoma;
• O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga bo‘lajak nomzod to‘g‘risidagi ma'lumotlar.
Taqdim etilgan hujjatlar asosida MSK besh kun muddatda partiyani saylovda ishtirok etishga qo‘yish to‘g‘risida yakuniy qaror qabul qiladi va siyosiy partiyaning vakolatli vakiliga ro‘yxatdan o‘tkazish guvohnomasi va belgilangan namunadagi imzo varaqalari blankalarini beradi. Saylovda ishtirok etayotgan partiyalar ro‘yxati arizalarni qabul qilish tartibi bo‘yicha Markaziy matbuotda e'lon qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlar siyosiy partiyalarning oliy organlari tomonidan ko‘rsatiladi.
Siyosiy partiya O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodni faqat partiya a'zolari yoki partiyasiz nomzodlar orasidan ko‘rsatishga haqli. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzod ko‘rsatish to‘g‘risida bayonnoma tuziladi. Siyosiy partiya rahbari O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodni ro‘yxatdan o‘tkazish to‘g‘risida Markaziy saylov komissiyasiga ariza bilan murojaat qiladi, unga tegishli hujjatlar ilova qilinadi (O‘zbekiston Respublikasi Saylov kodeksining 64-moddasi).
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi uchun Markaziy saylov komissiyasi siyosiy partiyalarga belgilangan namunadagi imzo varaqalari blankalarini beradi.
Imzo varaqalarini rasmiylashtirish
O‘zbekiston Respublikasi Saylov kodeksining 34-moddasiga muvofiq Prezidentlikka nomzod ko‘rsatgan siyosiy partiya saylov komissiyasi majlislarida ishtirok etish, hujjatlarni topshirish, imzo varaqalari to‘g‘ri tuzilganligini tekshirish, ovozlarni sanash uchun vakolatli vakil tayinlash huquqiga ega.
Belgilangan namunadagi obuna varaqalari saylov kampaniyasi boshlanganligi e'lon qilinganidan keyin MSK tomonidan beriladi. Kodeksning 38-moddasiga binoan saylovchilar bir yoki bir nechta siyosiy partiyalarni qo‘llab-quvvatlash uchun imzo varaqasiga imzo qo‘yishga haqlidirlar.
MSK tomonidan siyosiy partiyalar logotiplarining imzo varaqalariga joylashtirilishi saylovchilarni siyosiy partiyalar to‘g‘risida kengroq xabardor qilishga xizmat qiladi. Bu, bir tomondan, saylovchining qaysi partiyani qo‘llab - quvvatlashi haqida aniq tasavvurga ega bo‘lishiga, boshqa tomondan, qaysi siyosiy partiya imzo to‘plagani haqida xabardor bo‘lishiga imkon beradi.
Saylovchilarning imzolarini to‘plash ish joyida, xizmatda, o‘qishda, yashash joyida, saylovoldi tadbirlarida, shuningdek, tashviqot va imzolarni to‘plash qonun bilan taqiqlanmagan boshqa joylarda amalga oshiriladi. Imzo to‘playdigan shaxs tomonidan saylovchilarni majburlash va pora berishning har qanday shakli qonuniy javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Imzo varaqasi imzo to‘plagan shaxs tomonidan uning familiyasi, ismi, otasining ismi ko‘rsatilgan holda imzolanadi, shuningdek, tegishli siyosiy partiyaning tuman, shahar tuzilmasi rahbari va muhri bilan tasdiqlanadi.
Saylovchilar bir yoki bir nechta siyosiy partiyalar yoki nomzodlarni qo‘llab-quvvatlash uchun imzo qo‘yish huquqiga ega. Ushbu ma'lumotlar qo‘lda yozilgan tarzda Saylovchilar bir yoki bir nechta siyosiy partiyalar yoki nomzodlarni qo‘llab-quvvatlash uchun imzo qo‘yish huquqiga ega. Ushbu ma'lumotlar qo‘lda yozilgan tarzda kiritiladi.
Siyosiy partiyalar tomonidan taqdim etilgan imzo varaqalarini tuzishning to‘g‘riligi MSK tomonidan besh kun ichida tekshiriladi. Saylovchilarning zarur imzolari sonining kamida 15 foizi va imzo varaqalariga imzo qo‘ygan saylovchilar to‘g‘risidagi tegishli ma'lumotlar tekshirilishi lozim.
MSK imzo varaqalari to‘g‘ri tuzilganligini tekshirish uchun ekspert guruhini tuzishi mumkin. Uning tarkibiga ichki ishlar, adliya organlari mutaxassislari, shuningdek, fuqarolik jamiyati institutlari vakillari jalb etiladi. Ular to‘ldirishning to‘g‘riligini, ularga kiritilgan tuzatishlarni, kim tomonidan to‘ldirilganligini va bir xil imzolar mavjudligini ko‘rib chiqadilar. Tekshiruvda siyosiy partiyalarning vakolatli vakillari ham ishtirok etadi.
Agar vizual tekshirish paytida qonun buzilishi aniqlansa, ushbu imzo varaqalari siyosiy partiyaning vakolatli vakiliga qaytariladi va bo‘shliqlarni to‘ldirish uchun ikki kunlik muddat beriladi.
Tekshiruv natijalariga ko‘ra har bir siyosiy partiya uchun ekspert guruhi tomonidan xulosa tuziladi. Bu Markaziy saylov komissiyasining tegishli qarorini qabul qilish uchun asos bo‘ladi, unga muvofiq siyosiy partiyaga saylovda ishtirok etish huquqini berish yoki rad etish huquqi beriladi.
Umuman olganda, siyosiy partiyalar tomonidan imzo varaqalarini to‘ldirish jarayoni saylov korpusining ijtimoiy faolligini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Omon Muxamadjanov,
Toshkent davlat yuridik universiteti professori,
yuridik fanlar doktori.
